મે, 1945નો સમયગાળો છે. બીજું વિશ્વયુદ્ધ પૂરું થવાને આડે હજી થોડા મહિનાનો સમય છે. પરંતુ નાઝી જર્મનીના રાક્ષસી પંજા નીચેથી ડૅન્માર્ક થોડા દિવસ પહેલાં જ મુક્ત થયું છે. હજારોની સંખ્યામાં જર્મન યુદ્ધકેદીઓ પકડાયા છે. હવે અહીંથી ઇતિહાસનું ઓછું જાણીતું ચૅપ્ટર અને આ ડૅનિશ-જર્મન ફિલ્મ શરૂ થાય છે.
સેંકડો જર્મન સૈનિકો હરોળબંધ ચાલીને જઈ રહ્યા છે. હાર્યા પછી તેઓ ડૅન્માર્કમાંથી ચાલીને ફરી પાછા જર્મની જઈ રહ્યા છે. કહો કે ધકેલવામાં આવી રહ્યા છે. એક ડૅનિશ અધિકારી સાર્જન્ટ કાર્લ લિઓપોલ્ડ રાસ્મુસેન આ સૈનિકો પર નજર રાખી રહ્યો છે. અચાનક એનું ધ્યાન પડે છે કે એક જર્મન સૈનિક પોતાના હાથમાં ડૅન્માર્કનો રાષ્ટ્રધ્વજ લઇને જઈ રહ્યો છે. સાર્જન્ટનો દેશપ્રેમ અને નાઝી જર્મનો પ્રત્યે ઘૂંટાઈ રહેલું ખુન્નસ જ્વાળામુખીની જેમ ફાટે છે. એ સૈનિકના ચહેરા પર મુક્કા મારી મારીને એને લોહીલુહાણ કરી નાખે છે. ‘આ ધ્વજ-આ દેશ મારો છે, તારો નથી, સમજ્યો? ચાલ ફૂટ અહીંથી.’ ટૂંકમાં જ્યાં દેશની વાત આવે ત્યારે સાર્જન્ટ કંઈ જ ચલાવી લેવા તૈયાર નથી. સામે એક દુશ્મન દેશનો પરાસ્ત સૈનિક છે અને એ પણ દુશ્મન જ છે. એ માણસ તો હરગિઝ નથી.
હવે ડૅન્માર્ક મુક્ત તો થયું, પરંતુ મુશ્કેલીઓ પૂરી નથી થઈ. દરઅસલ, સૅડિસ્ટ નાઝીઓએ ડૅન્માર્કના આખાય પશ્ચિમ દરિયા કિનારે બાવીસ લાખ જેટલી લૅન્ડ માઇન્સ બિછાવી રાખી છે. આખા યુરોપમાં સૌથી વધુ. મૅક્સિમમ નુકસાન માટે આ બારુદી સુરંગને રેતીમાં 15થી 25 સેન્ટિમીટર નીચે દાટી રાખવામાં આવે. જેવો કોઈ સૈનિકનો પગ કે ટૅન્કનું પૈડું તે સુરંગ પર પડે કે તરત જ સુરંગ ફાટે અને તેની ઉપર રહેલી વ્યક્તિ કે ટૅન્કના ફુરચે ફુરચા ઊડી જાય. સાર્જન્ટ કાર્લને દરિયાકિનારાનો એક વિશાળ પટ આપી દેવાયો છે. તે પટમાં 45 હજાર સુરંગો દટાયેલી છે. સાર્જન્ટનું કામ તે દરિયાકિનારાના પટમાં દટાયેલી સુરંગોને હટાવીને દરિયાકિનારો ક્લીન અને ક્લિયર કરાવવાનું. પરંતુ કેવી રીતે? કોઈ અલ્ટ્રા મૉડર્ન સૅન્સર-સેટેલાઇટ્સ તો છે નહીં કે દૂર બેઠાં બેઠાં ખબર પડી જાય કે સુરંગો ક્યાં દટાયેલી છે? તો?
સાર્જન્ટને અગિયાર જર્મન યુદ્ધકેદી સૈનિકોની એક ટુકડી આપવામાં આવે છે. આ યુદ્ધકેદીઓને દરિયાકિનારે ઘોડાના તબેલા જેવી એક ઝૂંપડીમાં પૂરી રાખવામાં આવે. સવાર પડે ત્યારથી એમને હાથમાં નાનકડો સળિયો પકડાવી દેવામાં આવે. બીચના એકેએક સૅન્ટિમીટર વિસ્તારમાં તે સળિયો ઘોંચી ઘોંચીને ચૅક કરવાનું કે ક્યાં સુરંગ દટાયેલી છે. સુરંગની હાજરી પરખાય એટલે બે ઉઘાડા હાથ વડે તેની આસપાસની રેતી હટાવીને સુરંગને ખુલ્લી કરવાની. દવાની બૉટલનું ઢાંકણું ખોલતા હોય એ રીતે સુરંગને ઉપરથી ખોલીને અંદરની પિન કાઢી લેવાની, જેથી સુરંગ પ્રમાણમાં સુરક્ષિત થઈ જાય. આ સૈનિકોને ડૅનિશ આર્મીએ થોડા દિવસ અગાઉ બારુદી સુરંગને ડિફ્યુઝ કરવાની ઊભડક તાલીમ આપેલી છે. છતાં રેતીમાં સળિયો ઘોંચતાં, સુરંગની આસપાસની રેતી હટાવતાં, સુરંગની ઉપરનું ઢાંકણ ખોલીને તેને ડિફ્યુઝ કરતાં કે તેને ઊંચકીને નક્કી કરેલા સ્થાને ગોઠવતાં જો સહેજ ચૂક થઈ તો માણસની હાલત દસમા માળેથી નીચે ફેંકેલા તરબૂચ જેવી થઈ જાય. ઇવન કોઈ ખોટા સ્થળે પગ પણ મુકાઈ ગયો અને નીચે રહેલી સુરંગ ફાટી તો દર્દનાક મોત મળે. જો મોત મળે તો તો તરત જ ‘છૂટકારો’ થઈ જાય, પણ જો બચી ગયા તો કપાયેલા હાથ-પગ સાથે જે કારમી પીડા મળે તેનું વર્ણન શબ્દોમાં કરવું શક્ય જ નથી.
હવે આવે છે બીજો પ્રોબ્લેમ. તે અગિયાર જર્મન યુદ્ધકેદી સૈનિકોમાં મોટાભાગનાં ટીનેજર બાળકો છે, જેમને રીતસર મૂછનો દોરો પણ ફૂટ્યો નથી. રાષ્ટ્રવાદના નામે હિટલરે બધાયને યુદ્ધના જ્વાળામુખીમાં હોમી દીધા હતા. આ બાજુ એમની પાસે કામ કરાવી રહેલો સાર્જન્ટ કાર્લ જર્મનો પ્રત્યે હદ બહારનું ખુન્નસ લઇને ફરે છે અને અતિશય આકરા પાણીએ છે. ઑર્ડર કરવા છતાંય પેલા છોકરાંવ ઊંચું ન જુએ કે જોઇતા અવાજમાં પ્રત્યુત્તર ન આપે તો એવી થપ્પડો મારે કે પેલાં બાળકો રીતસર રડી પડે.
પ્રોબ્લેમ નંબર ત્રણ. ડૅન્માર્ક માટે તે જર્મન યુદ્ધકેદી સૈનિકો બલિના બકરાથી વિશેષ કંઈ જ નથી. એ જીવે કે મરે એમને સહેજ પણ ફરક પડતો નથી. એટલે જ આ ટીનેજર સૈનિકો પાસે વહેલી સવારથી સાંજ સુધી આ ખોફનાક કામ કરાવવાનું અને ઉપરથી એમને કંઈ કહેતા કંઈ જ ખાવાનું નહીં આપવાનું. કાલ મરતા હોય તો આજ મરે, પણ મરતાં મરતાં જે પાંચ-પચીસ સુરંગો કાઢતા જાય. સૈનિકો પાસે એક જ ઝાંખી આશા, કલાકની છના હિસાબે સુરંગો શોધીને ડિફ્યુઝ કરતા જાય અને પછીયે જીવતા રહે, તો ત્રણ મહિને એમને સ્વદેશ-ઘરે જવાની પરવાનગી મળે. એય ડૅનિશ આર્મી પોતાનું બોલેલું પાળે તો!
- આ હતું આ ફિલ્મ ‘લૅન્ડ ઑફ માઇન’નું પ્રિમાઇસ, તેની શરૂઆતની પ્રસ્તાવના. ડૉન્ટ વરી, ફિલ્મ આટલી
લાંબી નથી. ફિલ્મ માત્ર દોઢ જ કલાકની છે અને અહીં લખી એ તમામ વાતો પહેલી વીસ મિનિટમાં જ પતી જાય છે. પરંતુ જેના માટે હું કહું છું કે ‘યુદ્ધસ્ય કથા રમ્યાઃ’ નહીં પરંતુ ‘યુદ્ધસ્ય કથા ભયાવહ’ હોય છે તેનાથી આ આખી ફિલ્મ ભરચક છે. શરૂઆતમાં સૈનિકોને સુરંગ ડિફ્યુઝ કરવાની ટ્રેનિંગ આપવાનાં દૃશ્યોથી લઇને દરિયાઈ બીચ પર સુરંગ શોધવાની પ્રક્રિયા સુધીનું બધું રીતસર હૉરર સ્ટોરી છે. એકદમ ક્લોઝઅપમાં દેખાતા બાળસૈનિકો રેતીમાં સળિયો ખૂચાડતા જાય, અને પછી સુરંગ મળે તો તેને ડિફ્યુઝ કરવાની આખી પ્રોસેસ એ હદે ડરામણી છે કે આપણા દિમાગની નસો ટેન્શનથી ખેંચાઈ જાય. કેમ કે, કોઇપણ ક્ષણે પ્રચંડ બ્લાસ્ટ થઈ શકે છે. અને થાય છે પણ ખરા. એ બ્લાસ્ટ એવા અચાનક, એવા પ્રચંડ અને એવા રિયલિસ્ટિક રીતે થાય છે કે ઘરના સલામત વાતાવરણમાં બેસીને ફિલ્મ જોતા હોઇએ તોય આપણે થથરી જઇએ. અરે, સુરંગ શોધવાના કામમાં ક્યાંય ભૂલ થાય તો સજા પણ એવી મળે, કે તમે આ એરિયામાંથી બધી જ સુરંગો ખોદી કાઢી છેને? તો હવે એના પર ચાલીને કન્ફર્મ કરો! અને એ સૈનિકોની સાથે આપણી હાલત પણ ખરાબ થઈ જાય. - ધીમે ધીમે સુરંગો કાઢવાનું કામ શરૂ થાય છે અને તેમાં દર થોડી વારે ભયાવહ ટ્વિસ્ટ્સ આવતા રહે છે. ફિલ્મના ડૅનિશ ડિરેક્ટર Martin Zandvlietએ (‘ડન્કર્ક’ની જેમ) સૈનિકો વચ્ચે થતી ઉપરછલ્લી વાતો સિવાય ક્યાંય કોઈ સૈનિકની બૅકસ્ટોરી નાખી નથી કે એમના પરિવારોનાં દૃશ્યો બતાવ્યા નથી. પરંતુ ‘ડન્કર્ક’થી વિપરિત અહીં ફિલ્મમાં બૅકગ્રાઉન્ડ મ્યુઝિક એકદમ મિનિમમ રખાયું છે અને ક્યાંય લાઉડ-ઉત્તેજનાત્મક સાઉન્ડ ઇફેક્ટ્સ નખાઈ નથી. ફિલ્મની ગતિ પણ એકદમ શાંત અને એકધારી રખાઈ છે. એક જ ફ્રેમમાં ઘણો બધો વિસ્તાર આવરી લે તેવા લોંગ શૉટ્સનો ભરચક ઉપયોગ કરાયો છે. જે જોઇને આપણને ખબર પડે કે સાર્જન્ટ ક્યાંથી જીપ ડ્રાઇવ કરીને આવી રહ્યો છે, સૈનિકો સતત કેટલું ચાલે છે, ભેંકાર અને માઇન્સ સમાવીને બેઠેલો દરિયાકિનારો કેવડો છે વગેરે. એક તબક્કો વટાવ્યા પછી આપણને સુરંગોની હાજરી-એરિયા દર્શાવતી વાડ બેસાડેલો એ શાંત દરિયાકિનારો પણ ડરાવવા માંડે છે.
- જેમ જેમ ફિલ્મ આગળ ચાલે છે, તેમ ભૂખથી તરફડતા, મોતને ભેટતા, ભયાનક તાવમાં સપડાતા, ક્યારેક આપઘાત કરવા સુધી પહોંચી જતા અને જીવતી લાશની જેમ સતત મોતની કાળી છાયા લઇને ફરતા એ ટીનેજર સૈનિકોની આપણને ચિંતા થવા માંડે. એ જ રીતે સાર્જન્ટની ક્રૂરતા પણ ઓસરતી જાય છે. એના અલ્ટ્રા પૅટ્રિયોટિઝમ-કટ્ટર દેશપ્રેમની નીચે રહેલો માણસ બહાર આવવા લાગે છે અને એને સામે રહેલા ટીનેજર સૈનિકોમાં દુશ્મનોને બદલે નિર્દોષ બાળકો દેખાવા લાગે છે. પરંતુ સાર્જન્ટ પણ એક જાયન્ટ મિકેનિઝમનો એક નાનકડો હિસ્સો માત્ર છે. એની હાલત સૂડી વચ્ચે સોપારી જેવી છે. એ જે રીતે જર્મન સૈનિકો સાથે ઉદ્ધતાઈથી વર્તતો હતો, એના ઉપરીઓ એની સાથે પણ કંઇક એવી જ રીતે વર્તે છે. એટલે એને તે બાળકો સાથે ગમે તેટલી દયા-માયા બંધાય તોય તે એમની પાસે મોતની વેઠ કરાવ્યા સિવાય ખાસ એમની મદદ કરી શકે તેમ નથી.
- ત્યાં આસપાસ રહેતા લોકોનો પણ આ ટીનેજર સૈનિકો પ્રત્યેનો અપ્રોચ અને એમના ડબલ સ્ટાન્ડર્ડ્સ જોઇને આપણે હચમચી ઊઠીએ.
- તે બાળકોમાંથીયે કોઈ ભય-ભૂખ-ટૉર્ચરથી થથરીને ભાંગી પડે છે, કોઈ બળવો પોકારે છે, કોઈ રડી પડે છે, કોઈ મનથી મરી પરવારીને ઝોમ્બીની હાલતમાં ફર્યા કરે છે, તો કોઈ પરિસ્થિતિને શાંત-સ્વસ્થ રહીને સ્વીકારે છે, પોતાનું મગજ ચલાવે છે અને સ્માર્ટ રીતે કામ પૂરું કરવાની તરકીબો પણ વિચારે છે. એક વૉર ડ્રામા ફિલ્મને છાજે એ રીતે આપણે તે અગિયારમાંથી અમુક ટીનેજરોની સાથે રહીએ છીએ, એમને થતી લાગણી આપણે પણ અનુભવીએ છીએ, એમની સાથે ઇમોશનલી અટૅચ થઈ જઇએ છીએ. અને એટલે જ તેમાંથી કોઇને કશું થાય તેનો આઘાત આપણું પણ કાળજું ચીરી નાખે છે. જોવાનું એ રહે છે કે આ ટીનેજર સૈનિકોમાંથી કેટલા બચે છે? એમનું શું થાય છે? એ લોકો સ્વદેશ પાછા જઈ શકે છે? સાર્જન્ટ કાર્લનો રાષ્ટ્રવાદ જીતે છે કે એની અંદર રહેલી માનવતા?
- ફિલ્મના અંતે આપણને માહિતી અપાય છે કે બીજા વિશ્વયુદ્ધના અંત ભાગમાં ડૅન્માર્કના પશ્ચિમી દરિયાકિનારેથી આ રીતે બારુદી સુરંગો ખોદી કાઢવા માટે બે હજારથી પણ વધુ સૈનિકોને જોતરવામાં આવ્યા હતા, જેમાં પુષ્કળ સંખ્યામાં બાર-પંદર-સત્તર વર્ષનાં બાળકો હતાં. તેમાંથી અડધોઅડધ સૈનિકો કાં તો સુરંગો ફાટવાને લીધે મૃત્યુ પામ્યા કે હાથ-પગ કે અન્ય અંગો ગુમાવીને કાયમ માટે પંગુ બન્યા હતા. યુદ્ધકેદીઓ અને યુદ્ધમાં ભાગ ન લઈ રહેલા દુશ્મન દેશના લોકો સાથે માનવતાભર્યું વર્તન કરવા માટે રચાયેલા ‘જીનિવા કન્વેન્શન’નું આ કૃત્ય સદંતર ઉલ્લંઘન હતું, વૉર ક્રાઇમ હતો, પરંતુ જ્યાં વિજેતાઓનો જ ઇતિહાસ લખાતો હોય ત્યાં હારેલાઓનો કોણ ભાવ પૂછવાનું? એટલે જ બીજા વિશ્વયુદ્ધની વાતો નીકળે ત્યારે આ ખોફનાક ચૅપ્ટર ભાગ્યે જ ચર્ચાય છે.
- અફ કોર્સ, આ ફિલ્મ એક્ઝેક્ટ ટ્રુ સ્ટોરી નથી, બલકે હકીકતમાં બનેલા ઘટનાક્રમ પર આધારિત છે. પરંતુ વાસ્તિવકતામાં બનેલી ઘટનાઓ આનાથી ખાસ અલગ નહીં હોય. કદાચ આ ફિલ્મ કરતાં ક્યાંય વધુ ભયાવહ હશે, કેમ કે તે રિયલ લાઇફમાં બની હશે.
- અમે આ ડૅનિશ-જર્મન ફિલ્મ નવેમ્બર, 2015માં ગોવા ખાતે યોજાયેલા ‘ઇન્ટરનેશનલ ફિલ્મ ફેસ્ટિવલ ઑફ ઇન્ડિયા’ (IFFI)માં જોયેલી. એ પછી ફેબ્રુઆરી, 2017ના ‘ઑસ્કર અવૉર્ડ્સ’માં આ ‘લૅન્ડ ઑફ માઇન’ ‘બેસ્ટ ફોરેન ફિલ્મ’ની કેટેગરીમાં નોમિનેટ થયેલી, પરંતુ અસગર ફરહાદીની ઇરાનિયન ફિલ્મ ‘ધ સેલ્સમેન’ની સામે જીતી શકી નહીં.
- ડૅનિશ-જર્મન ભાષામાં હોવા છતાં આ ફિલ્મ આપણા માટે યુદ્ધ અને માનવતા સાથે જોડાયેલી તમામ લાગણીઓ એટલી જ તીવ્રતાથી કમ્યુનિકેટ કરી દે છે. ફ્રિક્વન્ટ્લી આવતા ચહેરાઓના ક્લોઝઅપ્સ અને એ ચહેરા પર-એ આંખોમાં દેખાતી પીડા-ભય-નિરાશા જોવા માટે કોઈ ડાયલોગની જરૂર નથી. ‘લૅન્ડ ઑફ માઇન’ જોવાની ઇચ્છા થાય તો આ ફિલ્મ ‘ટોરેન્ટ’ પર મસ્ત પ્રિન્ટ અને ઇંગ્લિશ સબટાઇટલ્સ સાથે આસાનીથી ઉપલબ્ધ છે. અહીંયા તેનું ટ્રેલર પોસ્ટ કર્યું છે.
રેટિંગઃ **** (ચાર સ્ટાર)
ફિલ્મનું ટ્રેલરઃ
Copyright © Jayesh Adhyaru. Please do not copy, reproduce this article without my permission. However, you are free to share this URL or the article with due credits.
માનનીય ઇમ્તિયાઝભાઈ,
વરસેક દિવસ પહેલાં ‘ડન્કર્ક’નું પહેલું ટીઝર બહાર પડ્યું ત્યારથી જ તન-બદનમાં ગલગલિયાં થવા શરૂ થઈ ગયેલાં કે લાવ્યો ભાઈ, નોલન પાછું કંઇક નવું લાવ્યો. અગાઉનો એકેય રેફરન્સ ખબર ન હોય અને ‘ડન્કર્ક’ નામને વિકિપીડિયામાં પણ સર્ચ કરવાની તસ્દી ન લીધી હોય તોય એટલું તો સાફ હતું કે આ કોઈ વૉર ફિલ્મ છે. હરોળબંધ પડેલી રાઇફલો પરથી પણ એ સમજાતું હતું કે આ દાયકાઓ પહેલાંના યુદ્ધની (મોસ્ટ્લી બીજા વિશ્વયુદ્ધ વખતની) વાત લાગે છે. જથ્થાબંધ સૈનિકોના મૃતદેહો પણ દેખાય છે, મતલબ કે વાત બહુ પૉઝિટિવ નથી. ટીઝરના છેલ્લા સીનમાં જેટ્ટી પર ખીચોખીચ ઊભેલા સૈનિકોમાંથી એક ઉપર જુએ છે, બૅકગ્રાઉન્ડમાંથી કંઇક ભેદી-ડરામણો સાઉન્ડ વધુ ને વધુ મોટો થતો જાય છે અને છેલ્લે બધા જ સૈનિકો જીવ બચાવવા માટે નીચા નમી જાય છે. એટલે મોસ્ટ્લી વિમાનમાંથી હવાઈ હુમલો થઈ રહ્યો છે. છતાં એક શંકા હતી, નોલનનું કંઈ કહેવાય નહીં. એ આકાશમાંથી કુછ ભી વરસાવી શકે. ખુદ એ જ સૈનિકો ટાઇમટ્રાવેલ કરીને પોતાની જ માથે પડે એવુંય બની શકે! જે હોય તે, ફિલ્મ માટે રાહ જોયા વિના છૂટકો નહોતો. આમેય નોલન બહુ ગણ્યાગાંઠ્યા મૅકર્સમાંનો એક છે જેની ફિલ્મ હીરો-હિરોઇનને કારણે નહીં પણ લોકો ડિરેક્ટરને કારણે જોવા માટે હડી કાઢે છે.
ડિરેક્ટર અનીસ બઝમીની ફિલ્મો પાસેથી આમ તો ગાદી પર બેસતા રાજકારણીઓ જેટલી જ અપેક્ષા હોય, કે ભઈ, આ ખાસ કશું ઉકાળવાના છે નહીં, પરંતુ પ્રથા છે એટલે પાલન કરવું પડે છે. પરંતુ આ લેટેસ્ટ ‘મુબારકાં’ સહનશક્તિના લિટમસ ટેસ્ટ તરીકે વાપરી શકાય તે હદે ત્રાસદાયક છે. ઉપરથી પ્રેક્ષક તરીકે તમે એકલા છો અને સામે પડદા પર હુમલો બોલાવવા માટે આખી કપૂર આર્મી છે.
‘રોમ-કોમ’ કહેતા રોમેન્ટિક કોમેડી ફિલ્મોનું એક સ્ટાન્ડર્ડ ટેમ્પલેટ હોય છે. છોકરો છોકરીને મળે, લવ એટ ફર્સ્ટ સાઇટ થાય, છતાં બંને વચ્ચે ટપાટપી-નોંકઝોક થાય, પણ પછી બંનેનાં દિલમાં પ્રેમનું ઘાસ ફૂટી જ નીકળે, બંને એકબીજાના પ્રેમમાં એવા માથાબોળ ડૂબે કે ઘરના લોકો-દોસ્તારો વગેરે બધા જ સંજવારી કાઢી હોય એમ સાઇડમાં ધકેલાઈ જાય, બધું રોઝી રોઝી લાગવા માંડે… ત્યાં જ ક્યાંકથી જૂની ફાઇલ ઑપન થાય-પેરેન્ટલ ઇશ્યૂઝ-મિસઅન્ડરસ્ટેન્ડિંગ-ઍક્સ BF-GF ફૂટી નીકળે અથવા તો સ્ટાન્ડર્ડ-કમિટમેન્ટ ફોબિયા આવી જાય…સૅડ સોંગની સિચ્યુએશન આવે, હીરોને પોતાના જૂના દોસ્તારો ફરી યાદ આવે, હિરોઇન બિસ્તરા પોટલાં બાંધીને ક્યાંક દૂર જવા ઊપડી જાય, પરંતુ એની ફ્લાઇટ ઊડે તે પહેલાં જ હીરોને સાચા પ્રેમનું બ્રહ્મજ્ઞાન થાય, એ એરપોર્ટની હડી કાઢે, આતંકવાદીઓને પણ કોમ્પ્લેક્સ થઈ જાય એ રીતે સિક્યોરિટીના ગાભા કાઢી નાખે અને ફ્લાઇટ ઊપડે એ પહેલાં સાહેબ પહોંચી જાય (ક્યારેક ફ્લાઇટ ઊડી જાય, પણ હિરોઇન ટિકિટના પૈસાનો મહાન ત્યાગ કરીને ત્યાં જ બેસી રહી હોય), ઘીના ઠામમાં ઘી પડે અને પારી સમાપ્તિ કી ઘોષણા થાય.પાછલા દાયકાઓમાં ટૉમ હેન્ક્સ, જિમ કૅરી, બ્રૅડ પિટ, ઍડમ સેન્ડલરથી લઇને અજય દેવગણ, રણબીર કપૂર, ઇમરાન ખાન સહિતના એક્ટરોએ આ રીતે એરલાઇનોનાં શિડ્યુલ ખોરવ્યાં છે. પ્રોબ્લેમ એ છે કે આ ટેમ્પલેટ ક્યારનુંયે ક્લિશૅની કેટેગરીમાં ઘૂસી ગયું છે. એટલે ‘વિટામિન શી’ જેવી એકવીસમી સદીના પણ દોઢ દાયકા બાદ બનતી ફિલ્મ પણ ડિટ્ટો આ જ ટેમ્પલેટ અપનાવે તે આશ્ચર્ય અને ડિસઅપોઇન્ટમેન્ટની વાત છે. ખાસ કરીને ફિલ્મના મુખ્ય એક્ટર અને ડિરેક્ટર બંનેની આ ડૅબ્યુ ફિલ્મ હોય ત્યારે આવી ક્લિશૅ સ્ટોરીલાઇન શા માટે પસંદ કરાઈ હશે તે અમદાવાદમાં અત્યારે કયો રસ્તો સલામત બચ્યો છે તેનાથીયે મોટો સવાલ છે! કદાચ સૅફ રહેવા માટે, કે ભઈ મોહબ્બત કા નામ આજ ભી મોહબ્બત હૈ અને લવ ઓલ્વેઝ સેલ્સ. પરંતુ જેમ (ઇમરાન-સોનમ સ્ટારર) ‘આઈ હેટ લવ સ્ટોરીઝ’ અને (સૈફ-ઇલિઆના સ્ટારર) ‘હૅપ્પી એન્ડિંગ’માં સેલ્ફ અવૅર રહીને ક્લિશૅ રોમ-કોમ ફિલ્મોની ઠેકડી ઉડાડવા ગયા અને ફાઇનલી એ જ બનીને રહી ગયા, એવું અહીં પણ થયું છે.
એક નવજાત બૅબી કજિયે ચડ્યું છે. થોડી વાર પહેલાં જ એને કચરાપેટીમાંથી ઉઠાવીને પોતાના ઘેર લાવેલો માણસ એને શાંત રાખવા માટે તમામ ટ્રિક્સ અજમાવે છે, પરંતુ બાળકનો કજિયો ચાલુ જ રહે છે. તે બૅબી છાનું રહે છે માઇકલ જૅક્સનના (જેવા લાગતા) સોંગથી. જી હા, ટૅપરેકોર્ડર પર માઇકલ જૅક્સન (ટાઇપ)નું સોંગ વાગે અને બૅબીના ચહેરા પર સ્માઇલ આવી જાય. એક સળંગ ચાલતી મ્યુઝિકલ સિક્વન્સમાં તે બાળક મોટું થાય ક્લાસરૂમ, ગલીઓ, સ્થાનિક ઉત્સવો વગેરેમાં નાચતાં નાચતાં એ બાળકનું રૂપાંતર એક ગઠ્ઠાદાર બૉડી ધરાવતા યુવાનમાં થઈ જાય. લગભગ પાંચેક મિનિટની આ સિક્વન્સ આખી ફિલ્મની મોસ્ટ ક્રિએટિવ પાંચ મિનિટ છે. તે સિવાયની આખી ‘મુન્ના માઇકલ’ ફિલ્મ ક્લિશૅ, કંટાળો, ઘોંઘાટ, બોરિંગ સોંગ્સ અને ચવાઈ ગયેલા ડાન્સ રિયાલિટી શૉના ભૂસાથી જ ભરેલી છે.
છે. જો થોડી ગંભીરતાથી આ ફિલ્મ લખાઈ હોત તો નવાઝુદ્દીનનું પાત્ર મસ્ત લૅયર્ડ બની શક્યું હોત. કેમ કે, એ ગરીબીમાંથી ઊઠેલો હરિયાણવી લૅન્ડ શાર્ક છે. ખાસ ભણેલો નથી, સ્ટાઇલ, ટેસ્ટ, નજાકત સાથે એને દૂર દૂર સુધી કોઈ જ લેવાદેવા નથી. વળી, માથાભારે પિતાએ એને પરાણે પરણાવી દીધો છે. હવે એ માણસ કોઈ દિલધડક બ્યુટિને આકર્ષવા નીકળે ત્યારે એ કઈ રીતે વર્તે? અહીં હાઈસોસાયટીને અપીલ કરવા માટે એણે હૉટેલમાં વિક્ટોરિયન યુગનાં જાયન્ટ સાઇઝનાં પેઇન્ટિંગ ટાંગ્યાં છે. તેમ છતાં ઘરે તો એ પોતાની માના હાથની થપ્પડો જ ખાય છે ને પલાંઠી વાળીને જમવા બેસે છે. ‘માસ’માંથી ‘ક્લાસ’માં ઘૂસવા માટેની એની છટપટાહટ આ ફિલ્મમાં માત્ર ફારસ બનીને રહી ગઈ છે. કદાચ એવું બતાવવાનો ડિરેક્ટરનો ઇરાદો પણ નથી. ડિરેક્ટરે એની પાસે અઘરા ડાન્સ સ્ટેપ કરાવ્યાં છે. એવી એક સિક્વન્સમાં ચોખ્ખી ખબર પડી જાય છે કે જ્યાં ચહેરો દેખાતો નથી તે શરીર પણ નવાઝનું નથી. એક સવાલ એ થાય કે નવાઝુદ્દીન સિદ્દીકી જેવા ટેલેન્ટેડ એક્ટરને આવી ફિલ્મ કરવાની શી જરૂર પડી હશે? એક વિચાર એવો પણ આવે છે કે એણે આપણી સોંગ એન્ડ ડાન્સ ફોર્મ્યુલા ફિલ્મોની ખિલ્લી ઉડાવવા જ આ ફિલ્મ કરી હોય તો?
ખુલ્લાં હરિયાળાં ખેતરોમાં કંઇક શૂટિંગ ચાલી રહ્યું છે. દૂર પાટા પરથી એક ટ્રેન આવી રહી છે અને ઘાસની વચ્ચેથી કેમેરા આ બધું જોઈ રહ્યો છે. ફિલ્મોના જાણકાર લોકોને તરત જ લાઇટ થઈ જાય કે આ સીન તો સત્યજિત રાયની પહેલી ક્લાસિક ફિલ્મ ‘પથેર પાંચાલી’થી પ્રેરિત છે અથવા તેને અંજલિ આપવા માટે મુકાયો છે. આમેય આવી ‘અંજલિ’ઓ આપવા માટે અનુરાગ બાસુ કુખ્યાત છે. ‘જગ્ગા જાસૂસ’ની શરૂઆતમાં તેઓ રાજ કપૂરને અંજલિ આપે છે અને ત્યારપછી આવતું આ દૃશ્ય જોઇને એટલી તો ફાળ પડે જ કે આ ભાઈ કોઈ ક્લાસિક બનાવવાની ફિરાકમાં છે. આવું વિચારીને જ કદાચ બાસુદાએ આ ફિલ્મમાં શક્ય તેટલાં હટ કે ઍલિમેન્ટ્સ ઠૂંસ્યાં છે. તેને કારણે આ ફિલ્મ બે-ત્રણ ક્વિઝિન ભેગાં કરીને બનાવી હોય તેવી ભેળપુરી જેવી બની ગઈ છે.